Rechtvaardigheid

Enige weken geleden is een dierbare vriendin van mij geconfronteerd met een uiting van agressie. Midden op straat werd haar collega aangevallen en zij voelde zich machteloos. Kwetsbaar. De dader is direct gepakt en heeft geen straf gekregen voor zijn daden. Mijn vriendin is boos, verdrietig. Zij draagt nog steeds een bepaald gevoel van onveiligheid met zich mee. Ze vertelde mij dat ze haar gevoel voor rechtvaardigheid is verloren en dit heeft me aan het denken gezet. Het verliezen van dit gevoel impliceert dat het gevoel er tot op heden was. Dit riep vragen op, want ik kwam tot de ontdekking dat ik dat gevoel al enige tijd geleden ben verloren. Ik werd onrustig. Wat zegt het over mij dat ik niet (meer) geloof in een rechtvaardige wereld? Is het naïef om als volwassene nog te geloven in een eerlijke, rechtvaardige wereld? Of is het moedig? Wordt het vertrouwen in deze kernwaarde met uitsterven bedreigt? Is het geloven in rechtvaardigheid iets wat we dagelijks moeten toepassen, zoals het smeren van een dagcrème, om te voorkomen dat we verbittert raken? Tijd voor verdieping.

In mijn zoektocht naar rechtvaardigheid, kwamen de volgende vragen bij mij op, door in alle rust 360 graden om mij heen te kijken. Is het rechtvaardig, dat de ene mens noodlottig sterft voordat hij volwassen is, terwijl de ander lang leeft, zolang leeft, dat hij smeekt om de volgende dag niet meer wakker te worden? Is het rechtvaardig, dat bepaalde mensen zonder moeite 3 kinderen op de wereld zetten, terwijl een ander ongewenst kinderloos blijft? Is het rechtvaardig om een ander levend wezen te doden, vanuit je (geloofs)overtuiging? Is het rechtvaardig, dat de een 10.000 euro kan uitgeven aan een feestje terwijl een ander naar de voedselbank moet voor een maaltijd? Is het rechtvaardig, dat er 3,5 miljoen mensen de straat op gaan om steun te betuigen aan het sterven van tientallen, terwijl er honderdduizenden sterven en er niemand de barricade op gaat? Is het rechtvaardig dat het ene werelddeel al honderden jaren floreert, terwijl een ander deel in dezelfde tijd tegenslag na tegenslag te verwerken krijgt? Wat is rechtvaardig? Wat zegt rechtvaardigheid?

De definitie van wat jij rechtvaardig vindt, is ingegeven door jouw eigen wereldbeeld. Wellicht sta je niet eens stil bij enkele van bovenstaande voorbeelden. Is het een voor jou de gewoonste zaak van de wereld, terwijl het een ander steekt, pijn doet. Wat voor jou oneerlijk is, kan voor een ander gerechtvaardigd zijn, logisch, nodig. Waar je bent geboren en hoe je bent geconditioneerd, bepaalt wat jou uit balans brengt. En daar horen nog twee andere elementaire behoeften bij: liefde en het gevoel erbij te horen. Dit zijn basisbehoeften van zowel mannen, vrouwen als kinderen. We zijn geboren om liefde te geven, te ontvangen en erbij te horen. Wanneer niet aan deze behoefte wordt voldaan, dan knappen we af, storten we in en hebben we verdriet. Dit verdriet zorgt er vervolgens voor dat we anderen verdriet gaan doen. Dit is wetenschappelijk vastgesteld. Wanneer we er op die manier naar kijken, kunnen we deze basisbehoeften beschouwen als de bouwstenen van onze samenleving: het niet verkrijgen van liefde en het ‘er niet bij mogen horen’ zijn de voedingsbodem voor haat en afgunst. En daardoor ontstaan situaties die jij als onrechtvaardig gaat beschouwen. Maar wat doe jij eraan, om te voorkomen dat haat en afgunst kunnen groeien?  In welke mate toon jij je liefde? Zorg jij er bewust voor dat iemand zich erkent voelt? Iets om over na te denken.

We leven samen op een planeet die dag na dag voller wordt. Dit vraagt het vermogen tot aanpassen, het tonen van naastenliefde en tegelijkertijd het vermogen tot het stellen van grenzen. Een lastige combinatie.  Het zou ieder mens sieren, om aandacht te geven aan dat wat je niet herkent. Dit vraagt veel van de persoon in kwestie. Wanneer je vanuit oprechte verwondering naar de ander kunt kijken en in dialoog durft te gaan, raak je de ander daar waar het meer impact heeft dan je ooit kunt bedenken: het geeft ruimte aan kwetsbaarheid en het breekt haat, de roep om vergelding en de wens om macht, af. Je handelt niet vanuit emotie en oordelen, maar vanuit mildheid en de bereidheid om de ander zijn verhaal te laten doen. Geweldloos communiceren. Wereldleider en inspirator Nelson Mandela verwoordde het als volgt: One of the most difficult things is not to change society – but to change yourself.

Zelf ben ik tot het inzicht gekomen dat het niet oordelen, een pittige opgave is. Hoe meer ik mij bewust word van mijn gedachten over rechtvaardigheid, hoe meer ik mijzelf betrap op het oordeel wat ik over iets of iemand vel. Het vraagt mij om bewust mijn gedachten te kiezen en bij ieder gesprek mijn natuurlijke neiging tot oordelen uit te zetten. De Indiase filosoof J. Krishanamurti heeft eens gezegd dat waarnemen zonder oordeel, de hoogste vorm van menselijke intelligentie is. Een bijzonder doel om mijn pijlen op te richten.  Ik ben benieuwd wat het mij gaat brengen.

(Met dank aan Brene Brown (De moed van imperfectie) & M.B. Rosenberg (Geweldloze communicatie)